"Kutunun dışına çıkmak" ya da "kutunun dışında düşünmek" diye bir deyim vardır. Bu deyimle herhangi bir sorun karşısında geleneksel değil, sıra dışı ve yaratıcı yollar kullanılması kastedilir. Burada aslında "kutu" bir metafordur. Kutunun içinde yer alanlar geleneksel, kutunun dışında yer alanlar gelenek dışıdır.

Geçmişin çözümlerinin yetersiz kaldığı her türlü sorunda, ister satışların düşmesi olsun, ister bir aşk ilişkisinin giderek kötüye gitmesi olsun, isterse insanın kendi içinde düştüğü bir çatışma olsun kutunun dışına çıkmak sorunun çözümü konusunda yenilikler geliştirmeye izin verir. Peki, kutunun dışına çıkmak için ne tür yollar kullanabiliriz?
Bunlardan bir tanesi "x" ile Sorun Çözümü olabilir. "x" matematikte her türlü bilinmeyeni sembolize etmek için kullanılır. "x" bulunduğunda çözüm bulunmuş demektir. Yalnız "x" matematik problemlerinde bir eşitliğin sonucu değil, bir eşitliği sağlayan girdilerden bir parçadır.
"x" bulmanın yollarından biri "x"e değerler verip eşitliği sağlayan denemeler yapmaktır.
İş sorunları ve sosyal sorunlar bir anlamda matematik problemlerine benzer. Eşitliğin sonucu diğer bir deyişle kurumun ulaşmak istediği amaç ve vizyon bellidir: kar, büyüme, yenilik vb. bellidir. Ya da bir aşk ilişkisinde istenen sonuç bellidir: evlilik, mutluluk, seks vb. gibi. Belli olmayan o sonuca ulaştıracak "x"in ne olduğudur.
Yönetim sorunları ya da sosyal sorunlar, bir yandan da matematik problemlerine çok benzemez, kesin bir sonuç bulunamayabileceği gibi, çözüm yolu da, çözümün kendisi de çok çeşitlilik gösterebilir. "x" ile problem çözme tekniği, aklımızı mantığın tek tip çözümlerinin esaretinden çıkarıp çok çeşitli çözümlere köprüler kurdurabiliyor.

"X" İLE SORUN ÇÖZÜMÜNE ÖRNEK
Önce bir sorun örneği verelim. Sorunumuz bölüm sekreterinin evrakları gerektiği gibi dosyalamaması ve gerektiğinde aranan evrakların dosyalarında bulunamaması olsun. Sekreter, birkaç defa ikaz edildiği halde aynı hatayı tekrarlamakta olsun. Bu sorunda eşitliğin bir tarafı açık ve nettir. Evraklar gerekli olan klasörlere zamanında ve hatasız kaldırılmalıdır. Bu sorunda "x"i oluşturan sekreterin bu işi nasıl yapacağıdır. Bazılarınız gerçek "x"in sekreter olduğunu, onun yerine kimin geçmesi gerektiğini bulursak sorunun çözüleceğini söyleyebilir. Bu aşamaya gelmeden önce, sekreterle bir çalışma yapalım. Örneğin sorunun merkezindeki obje dosyaları "x" olarak alalım. "x"in yerine "bebek"leri koyalım.
Sekreterimize diyelim ki, "Pınar hanım, bu dosyaları birer bebeğe benzetelim. Dosyaların içine konması gereken evrakları ise bebeğe verilecek yiyeceklere benzetelim. Birincisi eğer sen bu bebeğe yiyecekleri zamanında vermezseniz, bu bebek önce hasta olur, daha da geç verirsen hastanelik olur ya da ölür. Siz bebek katili olmak ister misiniz? İkinci olarak bebeğe verdiğiniz mamaları ve yiyecekleri yanlış yerlere koyarsanız ne olur? Bebeğin ağzından vereceğiniz mamayı, bebeğin poposundan vermeye kalkarsanız çok tuhaf olur... İyisi mi, siz bebeklerinize iyi bakın onları zamanında besleyin ve gıdaları çocuğun poposuna değil, ağzına verin." Şimdi bu tür bir paylaşım uygun bir üslupla yapıldığında çok sempatik de olabilir. Ofiste sekreter her dosyalara baktığında bu metaforu "x" anımsayıp gülümseyebilir ve daha dikkatli olabilir. Masasında dosyalanacak evraklar biriktiğinde, bebeklerimi açlıktan öldürmeyeyim diyerek evrakları yerine yerleştirebilir.
Bu sorun örneğindeki "x"in yerine sayısız şey konulabilirdi. Kalemtraş, çiftçi, bakkal vb. gibi. Kalemler evrak yerine, kalemtraşlar da dosya yerine geçebilirdi. Ya da dosyalama problemi çiftçinin tarlayı ekmesine benzetilebilirdi ya da bakkalın müşterilerine istediğinde malları vermesi olabilirdi.

SORUN ÇÖZME TEKNİĞİ ÇALIŞMA MODELİ
Sorunu belirleyin ve eşitliğin ne olduğunu tespit edin.
Sorunda "x" olarak kullanılabilecek girdiyi seçin.
"x"in yerine rastgele bir kelime oturtun. Kitap, kolonya, saat, fincan.
"x"in yerine seçtiğiniz kelimeyle sorun arasında benzerlik kurmaya çalışın.
Seçtiğiniz kelime işe yaramayacak olursa yenisini deneyin.
Bu tekniği iki ya da daha fazla kişiyle yüksek sesle uygulayacak olursanız, eğlendiğinizi göreceksiniz.



HAFTANIN FIKRASI VE YORUMU
Bir şirkette, çalışan bağlılığını artırmak için bir program geliştirmeye karar verirler. Genel müdür, bütün çalışanları toplamış ve demiş ki; "sevgili arkadaşlar bundan sonra beş yılını dolduran arkadaşlara yeşil bir sertifika vereceğiz.
Sertifikada "son beş yılda verdiğiniz değerli hizmetler sayesinde şirketimiz ayaktadır yazacak. On yılını dolduran arkadaşlara da mavi sertifika vereceğiz. Mavi sertifikada da son on yıldır verdiğiniz değerli hizmetler sayesinde şirketimiz ayaktadır yazacak. Yirmi yılını dolduran arkadaşlara kırmızı bir rozet vereceğiz." İşçilerden biri sorar, "peki rozette ne yazıyor?" Genel müdür cevap verir: "Bu adamın yeşil ve mavi sertifikası vardır."
İşyerinde bağlılığı artırmak için yapılan çalışmalar, dikkat edilmediği zaman bağlılığı azaltan komik faaliyetlere dönebilir. Çalışana günlük yaşamında ve işinde gösterilen saygı ve verilen değer, beş yılda bir verilen sertifikadan çok daha fazla işe yarar. (Yapabilen kuruluşlara ve yöneticilere...)

Haftanın Sözü:
Indira Gandhi demiş ki:
"Yumruk yapılmış bir elle el sıkışamazsın."
Bir dahaki yazıda açık bir zihin ve açık ellerle el sıkışmak üzere...

MELİH ARAT